Isidora Žebeljan (1967, Srbija), diplomirala je i magistrirala kompoziciju na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu (klasa Vlastimira Trajkovića). Redovni profesor na Katedri za kompoziciju FMU (gde radi od 2002). Izabrana je za člana SANU (dopisni od 2006, redovni od 2012). Ubraja se u najistaknutije autore svoje generacije. Već tokom studija dela su joj izvođena na svim značajnijim festivalima savremene muzike u SFRJ. Devedesetih godina prošlog veka uglavnom se posvetila radu na pozorišnoj i filmskoj muzici, a više puta je za svoju pozorišnu muziku dobila najviša domaća priznanja. Trostruki je dobitnik Sterijine nagrade, četvorostruki je dobitnik nagrade Yustat bijenala pozorišnog dizajna za najbolju pozorišnu muziku. Dobitnik je stipendije fondacije Civitella Ranieri za 2005. godinu. Dobitnik je nagrade Vasilije Mokranjac 2001. godine. Mokranjčevu nagradu za 2004. godinu dobila je za operu Zora D.
Kompozicije Isidore Žebeljan izvođene su u Velikoj Britaniji, Italiji, Francuskoj, Holandiji, Austriji, Nemačkoj, Švedskoj Finskoj, Španiji, Irskoj, Češkoj Republici, Estoniji, Hrvatskoj, Srbiji i SAD, kao i na značajnim muzičkim festivalima poput Bijenala u Veneciji, festivala u Bregencu, ISCM-festivala u Švedskoj, RAI Festival Nuova Musica u Torinu,Settembre musica i Festival L’ Est u Milanu, Muzičkom festivalu Zapadnonemačkog radija (WDR), Galway Arts Festval, Ultima Festival u Oslu, Festival Nous Sons u Barseloni, City of London Festival, Swaledale Festival, Walled City Music, Dulwich Music Festival u Velikoj Britaniji, Crossing Border Festival u Holandiji, Muzički bijenale u Zagrebu i Bemus u Beogradu. Muzičari koji su izvodili njena dela su: Gothenburg Symphony Orchestra, Wiener Symphoniker, RAI Symphony Orchestra of Turin, Academy of St. Martin in the Fields, Janáček Philharmonic Orchestra, Beogradska filharmonija, Westphalia New Philharmonic Orchestra, Haydn Orchestra, EurOrchestra Bari, Brodsky Quartet, London Brass, Nieuw Ensemble, Zagros Ensemble, ansambl Sentieri selvaggi, dirigenti Paul Daniel, Christoph Poppen, Lorraine Vaillancourt, David Porcelijn, Pierre-André Valade, pijanisti Kyoko Hashimoto i Aleksandar Madžar, hornista Stefan Dohr, klarinetisti Joan Enric Lluna i Alessandro Carbonare i drugi. Ekskluzivni izdavač njene muzike je Ricordi-Universal.
Značajna dela: – opere: Zora D; Maratonci; Simon, Izabranik; Dve glave i devojka; – orkestarska muzika: Konji Svetog Marka; Hum away, hum away strings; Escenas picaras; Deserted Village; – orkestarska muzika sa solistima: Rukoveti, pet pesama za sopran i orkestar; Nove Ladine pesme, za sopran i gudački orkestar (ili gudački kvartet); Igra drvenih štapova, za hornu (ili engleski rog) i gudački orkestar (ili gudački kvintet); – kamerna muzika: Pep it up, fantazija za sopran i kamerni ansambl; Pesme putnika u noći, za klarinet i gudački kvartet; Polomka kvartet, za gudački kvartet; Simon and Anne, svita za čelo (ili engleski rog) i klavir; vokalna muzika: Latum lalo, za mešoviti hor; Kada je bog stvorio Dubrovnik, pesma za mecosopran i gudački kvartet; – klavirska muzika: Umbra, Il Circo.
Opera Zora D. je prva srpska opera koja je svetsku premijeru imala u Amsterdamu, juna 2003. godine i prva srpska opera koja je inscenirana u inostranstvu posle 1935. godine, pošto je izabrana na prestižnom međunarodnom konkursu Dženezis fondacije iz Londona. Od ove fondacije je dobila finansijsku potporu i obezbeđena joj je scenska realizacija. Producenti prve inscenacije Zore D. bili su Holandski operski studio i Bečka kamerna opera. Premijerno je izvedena u režiji renomiranog Dejvida Pauntnija, uz učešće internacionalnog tima mladih pevača i priznatih umetnika. U Amsterdamu je opera izvedena tri puta. Vinfrid Mačevski je dirigovao Novim ansamblom iz Amsterdama dok je Danijel Hojem Kavaca dirigovao ansamblom Bečke kamerne opere koja je delo izvela dvanaest puta. Bečkom premijerom Zore D. otvorena je jubilarna 50. sezona postojanja Bečke kamerne opere, nakon čega se ova opera nalazila na stalnom repertoaru Bečke kamerne opere.
Libreto za operu Zora D. napisali su Isidora Žebeljan, Milica Žebeljan i Borislav Čičovački, prema scenariju za TV film Dušana Ristića. Žanrovski gledano, libreto predstavlja mešavinu trilera, melodrame i misterije, uz prisustvo elemenata fantastike. Opera se sastoji od prologa i sedam scena, a radnja se događa u Beogradu u današnje vreme, kao i tridesetih godina XX veka. Opera je napisana za četvoro pevača: sopran, bariton i dva mecosoprana. Kamerni orkestar je sastavljen od petnaest muzičara.
Vodeći likovi u operi, čija je glavna karakteristika nestvarnost, prolaze transformaciju kakva se retko sreće u operskoj literaturi. Ova odlika likova i priče, kao i odsustvo prave drame u libretu, ukazuju na autorkine specifične ideje o savremenoj operi. Za razliku od kompozitora koji insistiraju na tome da likovima daju psihološki kvalitet, što uslovljava svođenje na opšta mesta emotivnih reakcija, njena ideja je stvaranje opere koja se fokusira na čulno koristeći vodeću odliku njene muzike, nesvakidašnju i vrlo osobenu melodijsku invenciju. Opera Zora D. mogla bi da se opiše kao đerdan sačinjen od gusto nanizanih melodijskih bisera. Specifičnost njenih melodija obojena je mikroelementima muzičkog folklora, i to srpskog (vojvođanskog), rumunskog i južnobalkanskog. Međutim, ti elementi nisu preuzeti kao celina, niti postoje u vidu koji bi ovu muziku približio nekoj konkretnoj narodnoj muzici. Folklorne muzičke čestice tako su uklopljene u muzičku celinu i inkorporirane u muzički jezik Isidore Žebeljan da joj daju dodatnu neobičnost i boju koja nosi svest o muzičkom podneblju sa kojeg se poteklo. Od tako izraženog melodijskog elementa opere proizilazi i oblikovanje vokalnih deonica, koje od izvođača traže veliku muzikalnost i savršenu tehniku, pri čemu se nikada ne ugrožava priroda glasovne ekspresije. Izrazitu harmonsku karakteristiku opere čini prisustvo specifičnih akorada sa umanjenom kvintom. Oni su posledica upotrebe lestvica narodne muzike koje imaju prekomernu sekundu.
Ritmičko-metrička komponenta muzike je složena, ali prirodno proizilazi iz melodije i odlikuje se mešovitim ritmovima i promenljivom metrikom. Ritmički paterni udaraljki uklopljeni su u celinu na način paralelnog nizanja melodijsko-ritmičkih traka, odnosno slojeva, tako da obrazuju zvučnu višeslojnost. Vrlo često ritmička komponenta ima karakter igre.
Kamerni orkestar čine flauta (uz pikolo i alt-flautu), klarinet (sa bas-klarinetom), saksofon (sopran i alt), fagot, horna, truba, harfa, klavir, udaraljke i gudački kvintet. Upotrebom nesvakidašnjih orkestracionih postupaka i stvaranjem specifičnog kolorita, Isidora Žebeljan je stvarnu dramsku napetost potpuno prebacila sa reči na muziku, i to naročito na orkestar, čime je ostvarila brzo smenjivanje različitih emotivnih stanja.
Gledano sa stanovišta unutrašnje forme, opera predstavlja, uslovno rečeno, beskrajni niz melodija. Na pojedinim mestima, iako retko, melodijske celine imaju obrise arija. U celoj operi nema pravih rečitativa. Svi delovi opere pripadaju odgovarajućim melodijskim segmentima scene u kojoj se nalaze. Izuzetna karakteristika muzike opere Zora D. jeste tzv. muzičko iznenađenje, element kompozitorskog jezika i pisma koji se u literaturi veoma retko sreće, a oličenje je posebnog talenta. Emotivna stanja u operi nisu ostvarena uobičajenim evociranjem određenih muzičkih klišea. Neobičnost njihovog nastanka leži u svojevrsnoj paralelnosti stanja koja izvire iz muzike. Slušalac opere Zora D. zato nikada, u svom inicijalnom slušnom doživljaju, neće čuti mračnu i turobnu muziku kada se radi o tragičnim i dramatičnim zbivanjima. Međutim, slušanjem muzike on će moći da oseti zvučnu traku tragedije koja je prisutna u sveukupnosti ponuđenog zvuka. On tu traku neće slediti svesno, on će njome biti vođen i doveden do tačno onog emotivnog nadražaja kojem više neće moći da se odupre razumom. Takav izraz muzike nazvao bih muzičkom fantastikom.
Umetnička ekipa koja je ostvarila prvu inscenaciju opere Zora D., pronašla je vrlo spretno i efektno rešenje za brzu smenu slika – korišćenje video-filma pomoću kojeg se ostvaruju prelazi iz jednog enterijera u drugi.
Opera Zora D. Isidore Žebeljan predstavlja veliki uspeh srpske muzike na međunarodnoj sceni i, svakako, najveći uspeh srpske opere do sada. Njena muzika oslobođa slušaoca prisile da razmišlja o onome što sluša, njena muzika nagoni ga da oseća.
(komentar Borislav Čičovački)