Berislav Popović (1931–2002) je bio jedna od najznačajnijih muzičkih ličnosti novije srpske istorije, posvećeni stvaralac, ugledni profesor, originalni muzički teoretičar i jedan od markantnih nosilaca muzičkog života sredina u kojima je delovao još od svojih mladalačkih dana i, nadalje, tokom čitave druge polovine 20. veka. Posle godine dana provedene na studijama medicine i svetske književnosti, upisuje se na Muzičku akademiju u Beogradu gde 1956. godine završava Nastavnički odsek, a potom, 1966. godine, diplomira i na Odseku za kompoziciju u klasi akademika profesora Stanojla Rajičića. Popović je kao profesor muzičko-teorijskih predmeta radio u muzičkoj školi „Josip Slavenski” u Beogradu od 1960. do 1967. godine kada je izabran za docenta na beogradskoj Muzičkoj akademiji gde prihvata i vodi širi spektar teorijskih disciplina – Harmoniju, Kontrapunkt, Analitičku harmoniju i Analizu oblika. Od izbora u zvanje vanrednog profesora (1980), a zatim i redovnog profesora (1987) Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu, pa sve do odlaska u penziju (1996), predaje Muzičke oblike (što je i središnja oblast Popovićevih teorijskih i stvaralačkih istraživanja i interesovanja) studentima kompozicije, dirigovanja, muzikologije i etnomuzikologije. Kraće vreme vodi i predmet Analiza muzičkih stilova.
Kompozitorski opus Berislava Popovića se može smatrati među najsmelijim i najkompleksnijim u generaciji autora koja je na muzičku scenu u Srbiji stupila šezdesetih godina 20. veka. Pomerajući granice muzičkog izraza ka tadašnjim dostignućima vodećih evropskih stvaralaca, Popović se već u svojim ranim ostvarenjima kao što su Kamena uspavanka za mešoviti hor, klavirskim delima – Sviti, Sonati, Varijacijama, a naročito u nešto kasnije nastalom Gudačkom kvartetu, Tužbalicama za dve grupe instrumenata, kao i Koncertu za orkestar – Difrakcije i kompoziciji Medium tempus za veliki simfonijski orkestar, otisnuo daleko van okvira tada dominantnog mišljenja na našoj muzičkoj sceni, ostajući dosledan otkrivanju novih zvučnih tembrova i načina oblikovanja sonorne mase i u svojim kasnijim ostvarenjima poput Igre senke za duvački kvintet, Balade za gudače i drugih.
U neposrednoj vezi sa stvaralačkim preokupacijama, interesovanjem za problematiku savremenog stvaralaštva i usmerenjem na vođenje predmeta Muzički oblici, stoji i Popovićev teorijski rad. Objavio je brojne studije, najčešće posvećene upravo pitanjima muzičke forme, kao što su „Tipovi oblika kod savremene muzike”, „Konstitucija muzičkog dela”, „Oblik u muzici XX veka”, „Uloga teoretskog obrazovanja u formiranju interpreta” itd., kao i jedno od najznačajnijih dela srpske muzičke teorije, knjigu Muzička forma ili smisao u muzici, objavljenu i na engleskom jeziku. Pored napisa o muzičkoj formi, u svojoj pisanoj reči bavio se i muzičkom kritikom, te pitanjima od šireg društvenog značaja.
Od aktivnosti u kojima se prepliću stručne kompetencije i društveni angažman u kulturi, vrste delatnosti koja je u slučaju Berislava Popovića izuzetno obimna i kontinuirana u vremenskom rasponu od tri decenije, svakako treba – između brojnih dužnosti i funkcija na kojima se nalazio, te učestvovanja u radu međunarodnih foruma i institucija u kojima je reprezentovao jugoslovenske muzičke stvaraoce – istaći i sledeće: prodekan Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu, u dva navrata prorektor Univerziteta umetnosti, dekan Fakulteta muzičke umetnosti, šef Katedre za teorijske predmete FMU, predsednik Jugoslovenskog organizacionog odbora za Evropsku godinu muzike, član Evropskog komiteta za Evropsku godinu muzike u okviru Evropskog Saveta i Parlamenta, potpredsednik Saveza organizacija kompozitora Jugoslavije, predsednik Saveta svih muzičkih programa Radio Beograda itd.
O kompoziciji
Delo Igra senke za duvački kvintet Berislav Popović je napisao 1981. godine. „Igra senke, kompozicija za duvački kvintet, pisana je”, na osnovu autorovih reči, „kao sećanje na izgubljenog prijatelja, kompozitora Petra Ozgijana. Delo je odsjaj Ozgijanovih muzičkih ideja prisutnih u njegovom veličanstvenom opusu, ali ne kao njihovo odslikavanje, već kao zamišljenost nad njima. Igra se ne prekida, ona je, u stvari, neugasiv čovekov duh u svojim raznim obličjima”. U ovom delu „kao da dolazi do redukovanja eksplozivne i razuđene orkestarske plohe iz kompozicije Medium tempus za veliki simfonijski orkestar (1972) na jedan manji zvučni plato, kamerniji i introvertniji”. Iako Popović zadržava ekspresionističku izlomljenost pojedinih melodijskih celina naglašenih pretežno u solistički tretiranim instrumentima, trenuci prozračnog i psalmodičnog muzičkog tkanja, sadržani u paralelnim pomeranjima akorada u kojima dominiraju „specifične kombinacije sekundno-tercnih odnosa, vode osamostaljenju, oslobađanju intervala terce i završnom, pročišćenom, tonalnom trozvuku f – a – c” (Mirjana Veselinović, „Difrakcije… Skica za muzičku poetiku Berislava Popovića”, Zvuk, 2, 1986).
Naime, u delu Igra senke, „već poznati Popovićev kaleidoskop nespokojnog i psalmodičnog, zgusnutog i prozračnog”, kaleidoskop ekspresionistički izlomljenih i nostalgičnih, gorkih i lirsko-meditativnih horizontalno-vertikalnih autorovih difrakcija (savijanja slobodno tretiranog dvanaesttonskog hromatskog fundusa) postaje fon na kome se pomaljaju i ozvučavaju trenuci pojedinačnih melodijskih tkanja instrumenata što nose muzičku poruku Ozgijanove melodike kao neprekidne igre odsjaja (M. Veselinović),
Delo su izvodili ansambli kao što su Beogradski duvački kvintet (u Beogradu – na koncertu na Kolarčevom narodnom univerzitetu, kao i u okviru festivala Muzika u Srbiji 1982. godine) i Skopski duvački kvintet (u Skoplju, kao i na jubilarnoj XX Tribini muzičkog stvaralaštva Jugoslavije u Opatiji 1983. godine). Novosadski duvački kvintet izvodio je ovo delo u Beogradu 2021. godine, u Zaječaru 2022. i u Novom Sadu 2023. godine.
Tekst pripremila Tijana Popović Mlađenović